Sinds 2020 maakt Tjits van der Wal uit BroeksterwâldFryske content voor YouTube en TV. Op haar kanaal Tsjits Floch verscheen jarenlang bijna dagelijks een vlog, tegenwoordig kiest ze voor een wekelijkse aflevering. Daarnaast schrijft ze liedjes, toneelstukken en nu ook een kinderboek in haar moedertaal: Sake ûntdekt in wûndereilân.
Fries in huis
Thuis speelt de taal een grote rol. Voorlezen of lezen in het Frysk is onderdeel van de dagelijkse routine. “Wy dogge it hjirre eltse dei”, vertelt Tjits. Op school domineren Nederlandse boeken, maar thuis kiest ze bewust voor het Frysk. “Myn soan fan 9 kin hiel goed Frysk lêze, omdat wy dat altyd struktureel dien ha. Ik fyn it hiel belangryk.”
Het gaat haar niet alleen om de woorden, maar vooral om de emotie. “It Frysk is de taal fan ús hert. It is ús memmetaal. Om emoasjes oer te bringen, fyn ik it moai om it yn it Frysk te dwaan. Ek de klanken binne wat hurder, mar dochs ek waarmer. It Frysk past my as in jas en jout in waarm en grutsk gefoel.”
Van jongs af aan
Volgens Tjits is het cruciaal dat kinderen van kleins af aan Frysk meekrijgen. “Ja, der bin ik wis fan. At se dy wurden faker hearre wurdt it mear eigen. De ‘û’ mei dakje wurdt bygelyks hiel oars útsprutsen as sûnder dakje. As bern heare hoe’t dat klinkt mei plaatsjes derby, is it makliker om letter sels Frysk te lêzen of te skriuwen.”
Tijdens schoolbezoeken merkt ze hoe nieuwsgierig kinderen zijn. Ze laat hen vaak meelezen: “Se doare miskien net foar te lêzen, mar as se ‘ûndogens’ sjogge en ‘oendogens’ hearre, sjogge se hoe’t dat dakje de oe-klank makket.”
De taal in leven houden
De vlogger en schrijfster ziet zichzelf als iemand die de Fryske taal kleur wil geven. “Ik bin dermei dwaande om de Fryske taal in boost te jaan. De taal fan hûndert jier ferlyn wie oars as no, dat is gjin probleem. Mar at wy allinnich Nederlânsk heare en sjogge, is it Frysk samar ferdwûn. Dêrom wol ik it sjen en hearre litte.”
Volgens haar is er nog altijd een tekort aan echte Fryske boeken. “Nee, eins binne der net genôch. De Afûk wie bliid dat ik in boek skriuwe gong, se wolle mear jonge skriuwers. Oersettingen binne der wol, mar dan mist it stikje kultuer en omjouwing. Dat makket Fryske boeken just sa moai.”
Sake ûntdekt in wûndereilân
Schrijven deed ze al als kind. In een boom bij haar ouderlijk huis lag een houten kistje met pen en papier. “Ik
wie echt sa’n fantasyfol famke. In Frysk boek skriuwe wie in langkoestere dream.”
Die droom kwam uit met steun van de gemeenten Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel. Het boek vertelt over haar zoon Sake, dochter Yldau en een vriendje die samen een avontuur beleven. Voor de illustraties klopte ze aan bij de jonge striptekenaar Skelte Siweris Braaksma. “Ik fyn it wichtich dat de jongerein de kâns kriget om dit soarte boeken te yllustrearjen.”
Het Fries mag er zijn
De vonk om zich sterk te maken voor de taal sloeg aan tijdens haar theaterschooltijd. “Ik moast alles yn it Nederlânsk dwaan, wylst ik fyn dat de taal der wêze mei. Teäter kin yn alle foarmen. Doe kaam by my echt de kriich om it Frysk op de kaart te setten.”
Wat ze haar kinderen vooral mee wil geven, is dat de taal verweven blijft met hun identiteit. “As se grut binne, hoopje ik dat se neist Nederlânsk en Ingelsk ek it Frysk brûke. En dat se harsels bliuwe meie. Dat se goed binne sa’t se binne.”
